Son yıllarda hem çocuklarda hem de yetişkinlerde daha sık gündeme gelen Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), yalnızca akademik başarıyı değil; sosyal ilişkileri, iş yaşamını ve duygusal dengeyi de etkileyebilen bir sağlık sorunu olarak tanımlanıyor. Toplumda çoğu zaman “yaramazlık” ya da “dalgınlık” olarak yorumlanan belirtilerin, aslında nörobiyolojik temelli bir bozukluğun işareti olabileceği belirtiliyor.
Psikiyatri uzmanları, DEHB’nin erken fark edilmesinin bireyin yaşam kalitesini belirgin şekilde artırdığını ifade ediyor.
DEHB (ADHD) Nedir?
DEHB;
-
Dikkat eksikliği,
-
Hiperaktivite (aşırı hareketlilik) ve
-
Dürtüsellik
ile karakterize edilen nörogelişimsel bir bozukluktur. Genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkar ancak vakaların önemli bir kısmında belirtiler yetişkinlikte de devam eder.
Araştırmalara göre DEHB, beynin dikkat, planlama ve davranış kontrolünden sorumlu bölgelerindeki işlev farklılıklarıyla ilişkilidir.
DEHB’nin Temel Belirtileri Nelerdir?
DEHB belirtileri kişiden kişiye ve yaşa göre değişiklik gösterebilir. Uzmanlar belirtileri üç ana başlık altında topluyor:
Dikkat Eksikliği Belirtileri
-
Dikkatini uzun süre sürdürememe
-
Detayları gözden kaçırma
-
Dinliyormuş gibi görünse de anlatılanı takip edememe
-
Görevleri yarım bırakma
-
Unutkanlık ve dağınıklık
-
Zaman yönetiminde zorlanma
Hiperaktivite Belirtileri
-
Yerinde duramama
-
Sürekli hareket etme ihtiyacı
-
Aşırı konuşma
-
Sessiz ortamlarda rahatsızlık hissi
-
Çocuklarda sürekli koşma ve tırmanma
Dürtüsellik Belirtileri
-
Sırasını bekleyememe
-
Düşünmeden konuşma veya hareket etme
-
Sabırsızlık
-
Riskli davranışlara eğilim
Bu belirtiler okulda, işte ve sosyal yaşamda belirgin işlev kayıplarına yol açabiliyor.
Çocuklarda ve Yetişkinlerde DEHB Farkı
Çocuklarda:
-
Akademik başarısızlık
-
Sınıf içinde uyum sorunları
-
Öğretmen şikâyetleri
-
Arkadaş ilişkilerinde zorluk
Yetişkinlerde:
-
İş yaşamında odaklanma problemi
-
Sık iş değiştirme
-
İlişkilerde iletişim sorunları
-
Unutkanlık ve plansızlık
-
Stres ve kaygı bozuklukları
Uzmanlara göre yetişkin DEHB’si çoğu zaman tanı almadan yıllarca devam edebiliyor.
DEHB Nedenleri Nelerdir?
DEHB’nin tek bir nedeni yoktur. En sık belirtilen etkenler şunlardır:
-
Genetik yatkınlık
-
Beyin kimyasında (dopamin ve noradrenalin) dengesizlik
-
Erken doğum veya düşük doğum ağırlığı
-
Gebelikte sigara ve alkol kullanımı
-
Çevresel faktörler
Uzmanlar, DEHB’nin yanlış ebeveyn tutumlarından kaynaklanmadığını özellikle vurguluyor.
DEHB Tanısı Nasıl Konulur?
DEHB tanısı;
-
Psikiyatrik değerlendirme,
-
Davranış ölçekleri,
-
Aile ve öğretmen gözlemleri,
-
Klinik görüşmeler
sonucunda konur. Tanı sürecinde tek bir test yeterli değildir; kapsamlı bir değerlendirme gerekir.
Tedavi ve Destek Yöntemleri
DEHB tamamen “geçen” bir hastalık olmasa da doğru tedaviyle kontrol altına alınabilir.
Tedavi seçenekleri:
-
İlaç tedavisi
-
Bilişsel davranışçı terapi
-
Psikoeğitim
-
Aile ve öğretmen desteği
-
Zaman yönetimi ve organizasyon becerileri eğitimi
Uzmanlar, tedavinin bireye özel planlanması gerektiğini belirtiyor.
Toplumsal Farkındalık Neden Önemli?
DEHB’ye yönelik önyargılar, tanı ve tedavi sürecini geciktirebiliyor. Uzmanlar, bu durumun bireylerde özgüven kaybına ve sosyal dışlanmaya yol açabileceğini ifade ediyor.
Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı Dr. Elif Karataş, “DEHB bir zeka problemi değildir. Doğru destekle bu bireyler yüksek potansiyellerini ortaya koyabilir” diyerek farkındalığın önemine dikkat çekiyor.
DEHB, doğru tanı ve destekle yönetilebilen bir nörogelişimsel bozukluktur. Erken fark edilmesi; akademik, sosyal ve mesleki yaşamda yaşanabilecek sorunların önüne geçilmesini sağlar. Uzmanlar, dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik belirtilerinin ciddiye alınması gerektiğini vurguluyor.