Osmanlı Devleti’nin 17. yüzyılının en göze çarpan sadrazamlarından olan ve Osmanlı'nın büyük devlet adamlarından biri, Kanuni’den sonra II. Viyana Kuşatması’nı yapan ancak bozgunla sonuçlanması nedeniyle idam edilen Merzifonlu Kara Mustafa Paşa… Kimdir, ne kadar biliyoruz? Gelin yakından bakalım.
Başarılı olsaydı tarihe adını altın harflerle yazdıracaktı. Ancak o, hırsına mı yenik düştü ve bedelini hayatıyla mı ödedi?
Tek bir başarısızlığıyla idam edildi: Merzifonlu Kara Mustafa Paşa.
1634’te Merzifon’un Marınca köyünde dünyaya geldi. Bölgenin sipahi beylerinden olan Oruç Bey’in oğludur. Babasının yakın arkadaşı Köprülü Mehmet Paşa tarafından yetiştirildi. Daha sonra sadrazam olan Köprülü Mehmet Paşa’nın kızıyla evlenerek damadı oldu. Böylelikle devlet işlerine daha da yaklaştı.
Köprülü Mehmed Paşa ve ardından Fazıl Ahmet Paşa’nın sadaretlerinde çeşitli görevlere tayin edildi ve siyasi kariyerinde hızla yükseldi. Kara Mustafa Paşa, 3 Kasım 1676’da 34 yaşında sadrazamlığa getirildi. İlk savaşını Ruslara karşı yaptı. 1681’de Ukrayna’daki Çehrin Kalesi’ni aldı.
Ertesi yıl Sultan IV. Mehmed, Avusturya’ya harp ilan etti. Padişah Edirne’den Belgrad’a gelip, orada ordu sancağını sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’ya verdi; kendisi tekrar Edirne’ye döndü.
Kara Mustafa Paşa, Viyana’yı derhal kuşatıp almak ve Kanuni’nin başaramadığını kendisi başararak tarihe geçmek istiyordu. Çadırda kurulan bir müzakere meclisinde Budin Valisi İhtiyar İbrahim Paşa, önce Viyana’nın geride kalan kalelerini almak, sonra Viyana üzerine yürümek fikrini öne sürdü. Paşa bu öneriyi dinlemedi. 200 bin kişilik ordusuyla Viyana’yı kuşattı.
Mustafa Paşa’nın amacı şehri teslim yoluyla ele geçirmekti. Asıl hedef, yeniçerilerin Viyana’yı yağmalamasını önlemek ve hazineleri korumaktı. Bu nedenle kuşatma uzadı. Yapılacak son bir saldırı belki de şehrin düşmesine neden olacak ve Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın adı tarihe altın harflerle yazılacaktı.
Sessiz bekleyiş, Lehistan ordusunun hiç beklenmedik bir şekilde Viyana önlerinde belirlemesiyle bozuldu. Bu ani saldırı karşısında neye uğradığını şaşıran Osmanlı ordusu bozguna uğradı. Canını zor kurtararak Belgrad’a kaçmayı başaran Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, bu başarısızlığı yüzünden padişahın emriyle 1683’te Belgrad’da idam edildi.
Osmanlı ordusu, Viyana önlerinde çuvallar dolusu kahve bırakmıştı ve Avrupa kahve ile ilk kez bu sayede tanıştı.
Ölümünden sonra birçok iddia ortaya atıldı:
-
İlk iddia; Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Belgrad’da idam edilip başının Edirne’ye götürüldüğüydü.
-
İkincisi; yine bedeninin Sultan Mehmed’e gönderildiği şeklindeydi.
Avusturyalı Türkolog Kristin Tomenendal’ın yaptığı çalışmalar sonucunda ortaya çıkarılan bir belgede, Paşa’nın kafatasının bugün müze olarak kullanılan Viyana Silahhanesi’nde bulunduğu belirtilmiştir. Ancak Paşa’nın mezarı ile ilgili tartışmalar bugün hâlâ devam etmektedir.
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa hakkında bugün iyi ve kötü birçok söylem bulunmaktadır.
Mustafa Kemal Atatürk ise 1933’te bir öğretmenin Merzifonlu Kara Mustafa Paşa hakkında söylediği olumsuz sözlere tepki vermesiyle tarihte yerini almıştır:
“Öğretmen Bey, Öğretmen Bey! 173.000 kişilik bir orduyu İstanbul’dan alıp Avrupa’nın göbeği olan Viyana önlerine götürmek, her komutanın yapabileceği bir iş değildir. Bu büyük tarih olayını o büyük adam gerçekleştirmiştir… Viyana’yı ancak padişah Kanuni Sultan Süleyman kuşatabilmiştir. Merzifonlu onun derecesinde büyük bir adamdır. Gençler! Merzifonlu değerli bir komutandır, bunu böyle biliniz… Bu şekilde yenilenler, yenik sayılmazlar.”
Kara Mustafa Paşa’nın adına Merzifon’da bir anıt dikilmiştir.
Hayatı başarılarla geçen Paşa, tek bir hatasında idam edildi. Viyana’yı kuşatması ise onun bu başarılarına büyük bir ispattı. Öldü ama yenilmedi…
Ruhu şad olsun.