TAŞKENT(AA)-Yıllık ortalama üretilen 3 milyon ton pamuk ve bundan elde edilen 1-1,1 milyon ton pamuk lifi ile dünyanın önde gelen pamuk üreticilerinden olan Özbekistan, son yıllarda gerçekleştirdiği dönüşümlerle tekstil sektöründe hızlı yükseliş kaydediyor ve pamuk ihraç eden ülke olmak yerine iplikten konfeksiyona kadar uzanan katma değerli zinciri geliştirerek tekstil ülkesi olma yolunda ilerliyor.
Eski Sovyetler Birliği döneminde pamuk deposu olarak bilinen ve yıllık 6 milyon tona yakın pamuk üretilen Özbekistan'da, 1991'de bağımsızlığın kazanılmasının ardından tekstil sektörünün geliştirilmesine yönelik çalışmalar başlatıldı.
Pamuğun stratejik dönüşümü
Bağımsızlığın ilk yıllarında ürettiği pamuğun büyük kısmını yurt dışına ihraç eden Özbekistan, ürettiği pamuğun sadece üçte birini ülkedeki fabrikalarda işledi ve uzun yıllar boyunca dünyadaki en önemli pamuk üreticisi ve ihracatçısı ülkeler arasında yer aldı.
Tarım sektöründe en önemli ürünlerin başında yer alan pamuk, bağımsızlığın ilk yıllarından itibaren ülkeye döviz getiren esas ürün olarak öne çıkarken, 2006'da pamuk lifi ihracatı ülkenin toplam ihracatının yüzde 17'sini oluşturdu.
O dönemde ülkede üretilen pamuk lifinin yurt dışına satılması için her yıl fuarlar düzenlenirken, bu fuarlarda tüccarlarla hükümet arasında 600-700 bin ton pamuk lifinin satımına ilişkin anlaşmalar imzalandı.
Ancak son yıllarda hükümet, pamuğun işlenmeden ihraç edilmesi yerine tekstil sektörüne yönlendirilmesi için önemli adımlar attı. 2020'den itibaren pamuk lifi ihracatı tamamen yasaklandı ve ülke pamuğunun tamamının yerli fabrikalarda işlenmesi kararlaştırıldı.
Yeni yatırımlar için vergi muafiyetleri ve teşvikler sağlanınca kısa sürede yüzlerce iplik ve tekstil fabrikası faaliyete geçti. 2016'da 1000 civarında olan tekstil işletmesi sayısı, Ocak 2025 itibarıyla 6 bini aşarken, sektör 600 binden fazla kişiye istihdam sağladı.
Pamuk fuarı yerine tekstil fuarları düzenlenmeye başladı
Özbek hükümeti, son yıllarda pamuk lifi satmak amacıyla düzenlediği pamuk fuarları yerine artık geleneksel hale gelen tekstil fuarları tertip etmeye başladı.
Son olarak geçen hafta Taşkent'te 16. Orta Asya Uluslararası Tekstil, Hazır Giyim ve Örme Endüstrisi Ekipmanları ve Teknolojileri Fuarı-CAITME 2025 ve 25. Uluslararası Tekstil ve Hazır Giyim Endüstrisi Fuarı-TextileExpo 2025 etkinliklerini içeren "Ulusal Tekstil Haftası" düzenlendi.
Türkiye'den Makine İhracatçıları Birliğinin (MAİB) ana sponsor olduğu fuarlara Türk şirketleri yoğun katılım sağlarken, dünyanın 20'den fazla ülkesinden 250 şirketin yer aldığı bu fuarlara 40'tan fazla Türk şirketi katıldı.
Tekstil sektörü 8 yılda 4 kattan fazla büyüdü
Özbek hükümeti, 2017-2021 yıllarında ülkede tekstil sektörünün geliştirilmesini öngören yatırım programını kabul ederken, bu çerçevede tekstil sektöründe maliyeti 3 milyar doları bulan 140 yatırım projesi hayata geçirildi.
Bunun sonucunda 2016'da 2 milyar dolar düzeyinde olan tekstil ürünleri üretimi, 2024'te 8 milyar dolara yükseldi. Böylece son 8 yılda tekstil sektörü 4,2 kat büyüdü.
Tekstil ürünleri üretiminin artmasıyla bu ürünlerin ihracatı da yükselirken, 2016'da 899 milyon dolar olan tekstil ürünleri ihracatı 8 yılda 3 kattan fazla artışla 2024'te yaklaşık 3 milyar dolar oldu.
Geçen yıl ihraç edilen ürünlerin 1,1 milyar dolarını hazır giyim ve triko, 292 milyon dolarını örme kumaş, 145 milyon dolarını nakışlı kumaş, 46 milyon dolarını çorap ürünleri oluşturdu. 2024'te 50'den fazla ülkeye 700 çeşit ürün gönderen Özbekistan'da geçen yıl tekstil sektörü, toplam ihracatın yüzde 10,6'sını oluşturdu.
2027 hedefi: 7 milyar dolarlık ihracat
Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev tarafından son olarak imzalanan tekstil sektörünün geliştirilmesini öngören kararnameye göre, 2025-2027 yıllarında tekstil sektöründe 5 milyar dolarlık yatırım projelerinin uygulanması öngörülüyor.
Buna göre, 2024'te yaklaşık 3 milyar dolar olan tekstil ürünleri ihracatının 2025'te 4 milyar dolara, 2026'da 5 milyar dolara, 2027'de ise 7 milyar dolara çıkarılması, ABD ve Avrupa ülkeleri pazarlarına tekstil ürün ihracatının 500 milyon dolara ulaştırılması hedefleniyor.
Kararnameyle ayrıca "Made in Uzbekistan" etiketiyle yerli markaların uluslararası alanda tanıtılması da amaçlanıyor.
"Uluslararası boykotun kalkması tekstil sektörünün büyümesine ivme kazandırdı"
Özbek ekonomist Rustam Umarov, AA muhabirine, dünyanın önemli pamuk üreticilerinden Özbekistan'da son yıllarda pamuk ihracatının yasaklanması ve üretilen pamuğun ülkedeki fabrikalarda işlenmeye başlamasının tekstil sektörünün hızlı büyümesinde bir dönem noktası olduğunu belirtti.
Umarov, sektörde gerçekleştirilen dönüşümlerin tekstilin ülke ekonomisinde stratejik sektör haline gelmesi için altyapı oluşturduğunu söyleyerek, ayrıca yatırımcılara sağlanan vergi muafiyetleri ve kolaylıkların da sektöre dinamizm kattığını vurguladı.
Ülkenin tekstildeki dış pazar politikası ve küresel stratejisine işaret eden Umarov, "Özbekistan artık geleneksel pazarlarla yetinmiyor ve ülkenin ABD, Avrupa ve Asya'daki yeni pazarlara açılma hedefi var. Özbekistan'ın 2027'de 7 milyar dolarlık ihracat hedefi, ülkeyi tekstil zincirinde küresel oyuncu ve Orta Asya'nın en güçlü tekstil merkezi haline getirebilir." dedi.
Umarov ayrıca, zorla çalıştırma ve çocuk işçiliği gerekçesiyle 2010'da Özbek pamuğuna karşı başlatılan uluslararası boykotun 2022'de kaldırılmasının sektörün büyümesine ivme kazandırdığını belirterek, Özbekistan'ın Avrupa Birliği ile "GSP Plus" (Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi) statüsünün 2027'ye kadar uzatılmasının da sektörün büyümesini destekleyen dış faktörlerden biri olduğunun altını çizdi.
Özbek uzman, hükümetin 2025-2027 yıllarında tekstil sektöründe planladığı 5 milyar dolarlık yatırım programının ülkenin üretim kapasitesini daha da artıracağını, uluslararası tekstil piyasasındaki yerini sağlamlaştıracağını sözlerine ekledi.