Büyük bir şeref ve gurur abidesi Preveze Deniz Zaferi
Akdeniz’in yanı sıra Kuzey Afrika’da Osmanlı egemenliğini perçinleyen Barbaros Hayreddin Paşa, Türk Donanması’nın hiçbir zaman unutmadığı ve sefere çıkarken padişah ile aynı derecede saygı göstererek türbesini selamladığı büyük bir Türk Amirali olmuştur. Onun Haçlı Donanmasını mağlup ederek Osmanlı Devleti’ni Akdeniz’in tartışılmaz hâkimi yapan Preveze Deniz Zaferi de büyük bir şeref ve gurur abidesi olarak her daim Türk denizcilerine ışık tutmaktadır. Ölümünden sonraki ilk baharda Kasımpaşa tersanesinden sefere çıkan donanma Beşiktaş önlerine demir atmış, Kaptan Paşa ile harp gemileri reisleri ve mürettebat Barbaros’un türbesini ziyaret etmiş, müteakiben demir alarak türbesini top ile selamlamıştır.
Barbaros Hayrettin Paşa Portresi-Ressam Pietro Della Vecchia
Barbaros İhtifali (Anma Töreni) sonra Donanma Günü
Sonraki senelerde usul ve gelenek olarak benimsenen bu uygulama, 20’nci yüzyıl başlarından itibaren Preveze Deniz Zaferi ile büyük Türk Amirali Barbaros’un hatırasını yad etmek için önce “Barbaros İhtifali (Anma Töreni)” sonra “Donanma Günü” ve nihayetinde “Deniz Kuvvetleri Günü” olarak Preveze Deniz Zaferi’nin yıldönümü olan 27 Eylül’de kutlanmaya başlanmıştır. Bu makalede, açık kaynaklardan istifade ile bu yıldönümü kutlamasının zaman içindeki dönüşümünün izleri takip edilmektedir.
19’uncu yüzyıldan itibaren özellikle Avrupa’da siyasal rejimler artan meşruiyet ihtiyaçlarını karşılama ve ulus inşası çabaları kapsamında ‘millî bayram’ yaratma ve kutlama uygulamalarına başvurmuştur. Geçmişte vuku bulan ve sonrasında üzerinde durulmayan pek çok hadise, daha sonraları devletler ve toplumsal gruplar tarafından bir ihtiyaç çerçevesinde ve Hobsbawn’ın tabiriyle “gelenek icadı” marifetiyle “yeniden” hatırlanmıştır. Bu geleneklerin inşasında amaç, ilgili yapıların toplumu ve bireyleri ortak duygu ve ‘sadakat’ düşüncesi etrafında birleştirerek kendi varlıklarına meşruiyet zemini yaratmaktır. Çağdaş toplum yaşantısının bir parçası olarak bu gelenekler, özellikle ulusal kimliğin pekiştirilmesi için devletler tarafından bir araç, başka bir deyişle “hafıza mekânı” olarak kullanılmaktadır.
Söğüt’te Ertuğrul Gazi Türbesi’nde düzenlenen anma törenleri
Osmanlı İmparatorluğu’nun geçmişindeki önemli tarihsel olayların tekrar hatırlanması ise II. Mahmut dönemine kadar götürülmektedir. Temel olarak hanedanın meşruiyet ve süreklilik iddiası üzerine yoğunlaşmakta, muktedirin doğum ve tahta geçiş günü yıldönümlerinin kutlanması olarak somutlaşmaktadır. Amaç, diğer monarşik rejimlerde olduğu gibi geleneksel yönetilen-yönetici ilişkisine güncel bir yorum katmaktır. Bu bağlamda, II. Abdülhamid döneminde özellikle Söğüt’te Ertuğrul Gazi Türbesi’nde düzenlenen anma törenleri ve geçmişin mirasına sahip çıkma 19’uncu yüzyılda icat edilmiş geleneklerdir. II. Meşrutiyet’in ilanı sonrasında ise rejim değişikliğine koşut olarak yeni gelenekler icat edilirken artık ‘millet’ kavramını temel alan devlet-millet beraberliğini öne çıkaran hafıza mekanları oluşturulmuştur. Bu yeni geleneklerin en önemlisi ile İkinci Meşrutiyet’in ilan edildiği 10 Temmuz (23 Temmuz) 1909 tarihinden itibaren kutlanan Îd-i Millî (Millî Bayram)’dir.
Barbaros Hayreddin Paşa ve Kılıç Ali Paşa
Osmanlı Devleti döneminde, Donanma’nın sefere çıkarken yapılan ananevi selamlama uygulamalarının yanı sıra Millî Bayram kutlamalarında da Barbaros Hayreddin Paşa anılmıştır. Bu törenlerde Osmanlı Donanması ve yeni kurulan Osmanlı Donanma Cemiyeti de çeşitli faaliyetlerle yer almıştır. 1910 yılındaki Millî Bayram kutlama programında donanmanın gelişimini ve gücünü göstermek amacıyla düzenlenen bir deniz geçit töreni de yer almıştır. 18 Ağustos 1911’de bir grup deniz subayı Barbaros Hayreddin Paşa ve Kılıç Ali Paşa ile diğer İslam fatihleri ve şehitleri için Sinan Paşa Camii’nde mevlit okutmuş, ardından kabirlerini ziyaret etmiştir. 1916 yılında İstiklal-i Osmani İhtifali kapsamında Gelibolu’da Süleyman Paşa ve Beşiktaş’taki Barbaros Hayreddin Paşa türbelerine Donanma madalyası takma töreni icra edilmiştir. Bu faaliyeti ‘Barbaros İhtifali’ yani ‘Barbaros Bayramı’ olarak niteleyen Donanma Cemiyeti tarafından ayrıca türbenin etrafının temizlenmesi ve imarı konusunda girişimde bulunulmuştur. Donanma Cemiyeti 1917 ve 1918 yıllarında ise Millî Bayram törenlerini bilfiil düzenlemiş, tören korteji resmî tebrikattan sonra Beşiktaş’taki Barbaros Hayrettin Paşa Türbesi’ne gitmiş, sonrasında Sinan Paşa Camisi’nde mevlit okunmuştur.
